استقبال بی‌نظیر و بدرقهء باشکوه

یزدان منصوریان، دانشیار دانشگاه خوارزمی

انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران از زمان تولد دوباره خود در سال 1379 تا امروز نشست‌ها و همایش‌های فراوانی برگزار کرده و کارنامه پرباری در این زمینه دارد. اما آنچه در دو روز گذشته اتفاق افتاد از چند جهت با سایر سمینارها متفاوت بود. نخستین ویژگی آن استقبال چشمگیر جامعه کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی بود. حضور بیش از 600 نفر در این رخداد علمی بیانگر پویایی و بالندگی انجمن و شاخصی برای محبوبیت آن است. ضمن آنکه اطمینان دارم چه بسیارند همکاران ارجمندی که مشتاق حضور در همایش بوده‌اند، اما به دلیل دوری راه یا مشغله‌های کاری نتوانستند در مراسم شرکت کنند. با این حال، مدت‌ها بود که تالار اصلی و سالنهای جنبی کتابخانه ملی را این گونه لبریز از جمعیت ندیده بودم. به نحوی که گاهی صندلی خالی برای نشستن پیدا نمی‌شد. ضمن آنکه افرادی از راه دور و به صورت مجازی مراسم را نظاره می‌کردند و باید آنان را نیز به فهرست حاضران افزود. در روزگاری که مشغله‌های ریز و درشت همه ما را به بند روزمرگی کشیده است، حضور این تعداد داوطلب مشتاق در همایش، آن هم در دو روز کاری نخست هفته، پیام روشنی داشت. پیام این بود که به رغم همه مشکلات، از شور و اشتیاق جامعه کتابداران کشور برای ارتقاء مهارت‌های خود و بهبود خدماتی که در کتابخانه‌ها ارائه می‌کنند کاسته نشده است.

ویژگی دوم این همایش‌ - که به نظرم مهمترین امتیاز آن محسوب می‌شود - پنل‌های تخصصی بود که در دو روز برگزار شد. ده پنل با محورهای مشخص؛ همراه با بحث‌ها و گفتگوهای جدی و انتقادی، رخدادی خجسته‌ای است که باید آن را به فال نیک گرفت. هر چند این تعداد پنل بازنمایی کاملی از مباحث علم اطلاعات و دانش‌شناسی نیست، اما بخش عمده‌ای از آن را پوشش می‌دهد. از مدیریت کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی تا علم‌سنجی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ه و سازماندهی و دسترس‌پذیری اطلاعات در این نشست‌ها پیش‌بینی شده بود. بنابراین، از یک سو تنوع موضوعی پانل‌ها و از سوی دیگر شیوه خلاقانه برگزاری آن‌ها بر اثربخشی بحثها می‌افزود. این نشست‌های هم‌اندیشی فرصتی بود برای گفتگو، برای اشتراک دانش و تجربه و برای برنامه‌ریزی اقدامات آتی. بویژه در اغلب آن‌ها حاضران در جلسه فرصت داشتند دربارهء نظرات خود صحبت کنند. هر چند گاه به نظر می‌رسد برخی تعارف‌ها و ملاحظات از سهم انتقادی نظرات می‌کاست، اما همین فرصت تعامل ارزشمند بود. حداقل در پنل «مسائل آموزش سواد اطلاعاتی و توانمند‌سازی کاربران» که مسئولیت دبیری آن را بر عهده داشتم، بیش از اعضاء پنل، حاضران در جلسه سخن گفتند و این دقیقاً همان هدفی بود که ما دنبال می‌کردیم. می‌خواستیم متفاوت با سایر همایش‌ها که یک یا چند سخنران صحبت می‌کنند و حاضران فقط شنونده هستند، ما بیشتر از مهمانان بشنویم و از تجربه‌های آن‌ها بیاموزیم. گاه بیان یک تجربهء موفق در یک همایش می‌تواند برای سایرین الهام بخش باشد و خود منشاء تحولی اساسی گردد. در بسیاری از همایش‌ها شاهد بوده‌ام که برخی از شرکت‌کنندگان فقط انتظار دارند دانشی تازه را از سخنرانی‌ها و مقاله‌های ارائه شده بیاموزند. در حالی که سودمندی اصلی همایش‌ها در پرسش‌ها، گفتگو‌ها و بحث‌های غیررسمی است که مطرح می‌شود.

آنچه تا این مرحله حضورتان عرض شد مربوط به محتوای همایش امسال بود، اما سمینار امسال به دلیل دیگری نیز متفاوت با سایر نشست‌های انجمن بود. زیرا در نخستین ساعات برگزاری، خبر تلخ و اندوهباری به همایش رسید که همهء حاضران را غرق در اندوه و ماتم ساخت. همزمان با برگزاری این نشست سرکار خانم پوری سلطانی دارفانی را وداع گفت و جامعهء کتابداران ایران در غم از دست دادن ایشان به سوگ نشست. گویی تقدیر چنین بود که درگذشت مادر کتابداری ایران همزمان با روزی باشد که بیش از 600 نفر از کتابداران این سرزمین از گوشه و کنار کشور در همایش انجمن حضور داشته باشند و همراه با همکاران ایشان در کتابخانه ملی در مراسم بدرقهء آن استاد یگانه شرکت کنند. بی‌تردید ایشان جایگاهی ممتاز در حرفه کتابداری و اطلاع رسانی این سرزمین دارند و از بنیانگذاران اصلی کتابداری نوین در کشور محسوب می‌شوند. بیش از نیم قرن تلاس بی‌وقفه و ثمربخش در عرصهء سازماندهی دانش و سایر حوزه‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کارنامهء درخشانی است که خانم سلطانی به یادگار گذاشتند. نام و یاد این دانشور فرهیخته برای همیشه در یاد و خاطرهء شیفتگان فرهنگ و دانش این سرزمین ماندگار خواهد بود. مدتی پیش مراسمی در کتابخانه ملی برای نکوداشت ایشان برگزار شده بود و دقیقاً پنج ماه قبل – یعنی هفدهم خرداد امسال – نیز مجلهء بخارا مراسمی برای تجلیل از خدمات خانم سلطانی برگزار کرده بود که جزئیات بیشتر آن را می‌توانید در این نشانی بخوانید.

خلاصه اینکه همایش امسال انجمن درست مثل همه روزها و لحظه‌های زندگی ترکیبی از شیرینی و تلخی و شادی و اندوه بود. شیرینی و شادی دیدار جمع کثیری از همکاران کتابدار در کتابخانه ملی و تلخی و اندوه وداع با سرکار خانم پوری سلطانی که بی‌تردید از چهره‌های ماندگار و اثربخش این رشته در تاریخ این سرزمین هستند.

پیشنهادهایی برای همایش‌های آتی

در این بخش با نگاهی کمی انتقادی چند پیشنهاد در زمینهء چگونگی برگزاری همایش در سال آینده عرض می‌کنم، با این امید که به کار آید. نخست آنکه هر چند این همایش با کمترین تشریفات برگزار شد و این جای بسی خوشحالی است، اما به نظرم هنوز می‌توان از حاشیه کاست و بر متن افزود. مثلاً دعوت از مدیران ارشد سازمان‌های مرتبط برای سخنرانی در افتتاحیهء همایش ضرورتی ندارد. آن هم از ده مدیر ارشد از ده سازمان معظم! زیرا با این کار از یک سو زحمت مضاعفی برای این گرامیان ایجاد می‌شود که با تمام مشغله‌ای که دارند در آن روز و ساعت مشخص در جلسه حاضر شوند و دوم آنکه به دلیل محدودیت وقت فقط ناگزیرند به طرح کلیاتی که طبیعتاً برای شنوندگان چندان تازگی ندارد اکتفا کنند. مجالی برای بحث جدی نخواهد بود و مطالب ناتمام می‌ماند. در نتیجه بهترین زمان همایش که ساعات نخست آن است اثربخشی لازم را نخواهد داشت. ضمن آنکه در همایش‌های بین‌المللی نیز چنین رسمی وجود ندارد. حداکثر تشریفات جلسه افتتاحیه این است که میزبان اصلی در چهار تا پنج دقیقه چند جمله‌ خوش‌آمد می‌گوید و جلسه را ترک می‌کند. البته اطمینان دارم تصمیم برای دعوت از این تعداد مدیر ارشد برای سخنرانی با هدف احترام به این گرامیان بوده و در کشور ما به صورت یک عرف در آمده است، اما به راستی زمان آن رسیده که در این زمینه تجدید نظرم کنیم.

پیشنهاد دوم این است که برای هر روز فقط یک سخنران کلیدی (Keynote Speaker)  در نظر گرفته شود. ضمن آنکه سخنران کلیدی باید دریچه‌ای تازه دربارهء موضوع همایش مطرح کند، پرسشی نو ارائه کند، خبر از رخدادی تازه بدهد و در نهایت حاضران را ترغیب کند که دربارهء آنچه می‌گوید فکر کنند. ویژگی سخنرانی کلیدی این است که مختصر، موجز و مفید باشد و اغلب با یک پرسش کلیدی به پایان برسد.

سخن پایانی

در پایان از این فرصت استفاده می‌کنم و از شما خوانندگان ارجمند دعوت تقاضا دارم، نظرات خود را دربارهء این همایش در بخش نظرخواهی سایت بنویسید. ضمن آنکه می‌خواهم دو پرسش را هم مطرح کنم. یکی آنکه به نظر شما جای چه بحث یا پنلی در این همایش خالی بود که باید در نشست‌های بعدی به آن‌ها بپردازیم. دوم آنکه اگر شما بخواهید در کتابخانه یا محل کار خود فقط یک قدم دربارهء تحقق اهداف این همایش بردارید، آن یک قدم چیست و آیا مایل هستید گزارش این کار در همایش سال آینده ارئه فرمایید. ضمناً در پانل «مسائل آموزش سواد اطلاعاتی و توانمند‌سازی کاربران» و احتمالاً در سایر نشست‌ها، تعدادی از حاضران دیدگاه‌های مفصل و ارزشمندی دربارهء موضوع بحث داشتند که به دلیل کمبود وقت فرصتی برای طرح همهء آن‌ها نیافتیم. اما جای نگرانی نیست. سخن هفتهء لیزنا و سایر بخش‌های آن در اختیار شماست. لطفاً نظرات خود را مکتوب کنید و برای ما بفرستید. مشتاقانه در انتظار دریافت دیدگاه‌های شما در این زمینه هستیم.

منصوریان، یزدان. «استقبال بی‌نظیر و بدرقۀ باشکوه». سخن هفته لیزنا، شماره ۲۶۰.  ۱۸ آبان ۱۳۹۴.